Ubezwłasnowolnienie / Rozwiązanie umowy darowizny zawartej przed ubezwłasnowolnieniem
Z uwagi na szczególny charakter umowy darowizny, której istotą jest rozporządzenie własnym składnikiem majątku, często o znacznej wartości, na rzecz innej osoby pod tytułem darmym, ustawodawca przewidział mechanizm prawny mający na celu ochronę interesów majątkowych osób, co do których zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy w momencie zawierania umowy darowizny były w stanie racjonalnie ocenić skutki swoich działań. Artykuł 901 kodeksu cywilnego przewiduje uprawnienie do żądania rozwiązania umowy darowizny, jeżeli darczyńcą była osoba która następnie została ubezwłasnowolniona, a darowizna była nadmierna ze względu na wartość świadczenia i brak uzasadnionych pobudek jej dokonania. W opisanej sytuacji rozwiązanie umowy darowizny następuje na mocy orzeczenia sądowego.
Przesłanki rozwiązania umowy darowizny na podstawie art. 901 k.c.
Jak wynika z treści omawianego przepisu, rozwiązania umowy darowizny można żądać, jeżeli została ona dokonana przez osobę przed jej ubezwłasnowolnieniem (przy czym nie ma znaczenia, czy jest to ubezwłasnowolnienie całkowite, czy częściowe), a świadczenie, które stanowiło przedmiot darowizny, było nadmierne.
„Nadmierność” świadczenia zależy od dwóch aspektów – z jednej strony należy wziąć pod uwagę wartość świadczenia, zaś z drugiej ocenić tę wartość przez pryzmat uzasadnionych pobudek dokonania darowizny. W tym celu należy zbadać okoliczności zawarcia umowy, stosunki łączące darczyńcę z obdarowanym, a także motywy, którymi darczyńca się kierował. Inaczej należy bowiem ocenić sytuację, w której darczyńca dokonuje darowizny znacznych rozmiarów (np. nieruchomości) na rzecz osoby bliskiej (krewnego, bliskiego znajomego), a inaczej sytuację, w której obdarowanym jest osoba obca, której z darczyńcą nie łączą relacje mogące obiektywnie usprawiedliwiać jego zachowanie (tak m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 czerwca 2013 r., sygn. Akt I Aca 73/13).
Kto może żądać rozwiązania umowy darowizny?
Żądanie rozwiązania umowy darowizny może zgłosić przedstawiciel ustawowy osoby ubezwłasnowolnionej, którym w przypadku osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie jest opiekun, zaś w przypadku osoby ubezwłasnowolnionej częściowo – kurator. Ponadto, uprawnienie do żądania rozwiązania umowy darowizny przysługuje także doradcy tymczasowemu, ustanowionemu dla osoby wobec której toczy się sprawa o ubezwłasnowolnienie. Wprawdzie taka osoba nie jest jeszcze ubezwłasnowolniona, jednakże, jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 czerwca 1968 r. sygn. Akt I CZ 77/68, „w myśl art. 549 k.p.c. ma ona ograniczoną zdolność do czynności prawnych na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo, a do doradcy tymczasowego stosuje się przepisy o kuratorze osoby częściowo ubezwłasnowolnionej”. Ostatnim podmiotem, który może żądać rozwiązania umowy darowizny, jest prokurator (art. 7 k.p.c.).
W jakim terminie należy wnieść powództwo?
Możliwość żądania rozwiązania umowy darowizny dokonanej przez osobę ubezwłasnowolnioną ograniczona jest terminem, który w przypadku umów wykonanych wynosi 2 lata od momentu wykonania umowy (art. 901 § 2 kc), zaś w przypadku umów niewykonanych – 6 lat od daty wymagalności, tj. od momentu, w którym obdarowany mógł żądać spełnienia świadczenia (art. 118 kc).